Het Leger des Heils slaat alarm over het toenemend aantal dakloze jongeren tussen de 18 en 22 jaar. ‘Ik dacht: ik ben 18, volwassen, ik kan het wel alleen’, aldus Lian, die het slachtoffer werd van een loverboy. ‘Maar dat kon ik natuurlijk helemaal niet.’
Peter de Graaf 28 december 2022, 00:00
Lian is nog maar 21 lentes jong, maar heeft al een lang en heftig jeugdzorgverleden achter de rug. Op haar 14de scheidden haar ouders. Ze woonde eerst bij haar vader. Dat liep fout, waarna ze op haar 15de uit huis werd geplaatst en in een pleeggezin belandde. Daarna ging ze bij haar moeder wonen, maar die was hevig aan de alcohol. Ze vertrok uit huis en ging bij een vriend wonen. Maar omdat ze nog geen 18 was, werd ze na een melding bij jeugdzorg in een zorgboerderij geplaatst. ‘Daar moest ik elke dag erwtensoep eten – snertensoep noemde ik het. Het was een nachtmerrie’, vertelt ze in de maatschappelijke jongerenopvang van het Leger des Heils in Venlo.
Ze ging letterlijk van instelling naar instelling. Toen werd ze 18 en mocht ze als meerderjarige over haar eigen leven beslissen.
‘Ik dacht: ik ben 18, volwassen, ik kan het wel alleen’, aldus Lian. ‘Maar dat kon ik natuurlijk helemaal niet. Eigenlijk best gek dat de regelgeving zo in elkaar zit. Zeker kwetsbare jongeren kunnen niet zomaar vanaf hun 18de op eigen benen staan. Als je niet meer naar school gaat, komen ze niet meer kijken. Dat moet eigenlijk niet goed gevonden worden.’
Loverboy
Ze stond er alleen voor, kreeg geen begeleiding of financiële steun meer en viel ten prooi aan een loverboy. Die gaf haar onderdak, maar eiste seksuele tegenprestaties. Tot vijf maanden geleden was ze ‘een escort, of hoe noem je dat’, zoals ze het zelf voorzichtig omschrijft. Daarna vond ze zelf de kracht om uit dat ‘totaal foute milieu’ te stappen en vroeg ze hulp bij het Leger des Heils.
Eind november sloeg het Leger des Heils – ooit in Engeland opgericht als evangelisch kerkgenootschap, nu vooral bekend als brede zorgorganisatie met in Nederland meer dan zevenduizend medewerkers en 11 duizend vrijwilligers – alarm over het groeiend aantal dakloze jongeren. De organisatie constateert op basis van eigen onderzoek dat het aantal dakloze personen in een jaar tijd met bijna 25 procent is toegenomen. Onder jongeren tussen 18 en 22 jaar is er zelfs sprake van een stijging met 50 procent.
Het probleem is volgens het Leger des Heils waarschijnlijk nog groter, omdat veel jongeren simpelweg niet in beeld zijn bij de hulporganisaties. Bestuursvoorzitter Harm Slomp sprak van ‘een schrikbarende constatering, zeker als je beseft dat we er alles aan proberen te doen om dakloze mensen, en met name jongeren, een eigen plek te geven’.
Bovendien dateren de opvangcijfers al van augustus (vergeleken met een jaar daarvoor). Het Leger vreest dat de situatie er de afgelopen maanden niet rooskleuriger op is geworden.
Bankslapers
Het CBS becijferde vorig jaar dat Nederland ongeveer 32 duizend daklozen telt (tegen 36 duizend in 2020). Maar volgens het Leger des Heils vallen niet alle daklozen, zoals ‘bankslapers’, daklozen ouder dan 65 en zogenoemde ‘zorgmijders’, binnen de statistieken. Begin december kwam het kabinet met een plan van aanpak om, in lijn met Europese ambities, de dakloosheid voor 2030 uit te bannen.
‘Dakloze jongeren zie je niet zo vaak over straat zwerven of aankloppen voor een warme maaltijd bij onze soepbussen die we in de steden hebben rondrijden’, zegt Annemie Heuvelmans, regiomanager voor Noord- en Midden-Limburg, in de Venlose opvanglocatie. ‘Ze slapen op de bank bij andere mensen. Of vinden onderdak bij een loverboy. Hun leeftijd maakt jongeren extra kwetsbaar. Dat geldt ook voor jongens, die soms bij oudere mannen mogen inwonen, maar daar moet dan wel een wederdienst tegenover staan.’
In de Maatschappelijke opvang voor jongeren (MO-J) in Venlo, een non-descript gebouw in een woonstraat net buiten het centrum, wonen negen meisjes en jongens. Ze zijn formeel volwassen, maar zijn dat door hun ervaringen eigenlijk helemaal nog niet. De meesten hebben een verleden in de jeugdzorg. Twee jongens zijn vluchtelingen uit het Midden-Oosten, die naast een getroebleerde gezinssituatie in Nederland ook nog eens kampen met traumatische oorlogservaringen.
‘De decentralisatie van de jeugdzorg, die gepaard ging met flinke bezuinigingen en prijsconcurrentie, heeft er enorm ingehakt’, aldus Heuvelmans. ‘Het hele systeem piept en kraakt en steunt en kreunt. De jeugdzorg heeft een enorme smak gekregen en daar zien wij nu de gevolgen van. Die kwetsbare jongeren komen allemaal als 18-plusser via de achterdeur de daklozenopvang binnen.’
Het is volgens haar ‘de knip tussen jeugdzorg en hulp aan volwassenen waardoor jongeren te vroeg op eigen benen moeten staan’. Dolende adolescenten krijgen ook te maken met de verlokkingen en gevaren van alcohol, drugs en criminaliteit. Gebrek aan betaalbare woonruimte en de financiële situatie – door hoge inflatie wordt alles duurder – spelen eveneens een rol bij de toenemende dakloosheid.
Trajectwoning
‘Als je uit een problematische thuissituatie komt, heb je niemand om op terug te vallen’, verklaart locatiemanager Mayke van der Leeuw. ‘Toen ik 19 was en krap bij kas zat, kon ik geld of advies aan mijn vader vragen. Dat kunnen deze jongeren niet. Wie moeten zij bellen?’
In de huiskamer van de MO-J in Venlo branden de gekleurde lichtjes van de kerstboom. In de keuken wordt gezamenlijk gegeten. Boven zijn de slaapkamers, verdeeld over twee gangen. In een kamer naast de ingang is het kantoor van de begeleiders. Elke jongere heeft een jongerencoach, die hen begeleidt en adviseert.
‘Eigenlijk vallen ze tussen wal en schip’, verzucht jongerencoach Nadieh Claessens. ‘Sommigen hebben een licht verstandelijke beperking of adhd, maar zijn te goed voor echte hulpverlening. Ze hebben een stoere babbel, maar beseffen eigenlijk niet wat ze zeggen. Ze kunnen ook niet plannen. Dan zie je gewoon dat ze zich stilletjes terugtrekken.’
Het is de bedoeling dat de jongeren uit de 24-uursopvang doorstromen naar een zogenoemde ‘trajectwoning’ met begeleiding en daarna naar een eigen woning met ambulante begeleiding. ‘Maar de hele keten zit vol en er is ook nog een wachtlijst’, zegt regiomanager Heuvelmans. In totaal vangt het Leger des Heils in deze regio 27 jongeren op.
‘Rust om te rijpen’
Sommige jongeren vertoeven al bijna twee jaar in de MO-J. Anderen, zoals Lian, nog maar enkele maanden. De tijd mag volgens locatiemanager Van der Leeuw geen rol spelen. ‘We willen ze hier veiligheid bieden en de rust om door te rijpen’, legt ze uit. ‘Daarna kunnen ze uitvliegen, zonder terug te komen. Deze jongeren zijn in een cruciale fase van hun leven. Het is erop of eronder. Als we nu niet investeren in hun ontwikkeling en toekomstperspectief, dan zien we ze straks allemaal terug in de Domus, onze beschermde woonvoorziening voor oudere daklozen met psychische en verslavingsproblemen.’
Ook Lian wil door therapie en coaching sterker worden, vertrouwen opbouwen en het zwarte verleden achter zich laten. ‘Hoe jonger je daarmee begint, des te beter’, zegt ze. De jonge twintiger getuigt van een flinke dosis zelfinzicht en zelfreflectie. ‘Ik heb structuur en veiligheid gemist in het leven’, concludeert ze. Haar droom? ‘Een eigen huisje en weer naar school gaan. Ik wil graag de zorg in, om andere jongeren te helpen en te voorkomen dat ze hetzelfde meemaken als wat ik heb meegemaakt.’
Vooral dakloze arbeidsmigranten bij soepbus
Elke dinsdag- en donderdagmiddag parkeert het Leger des Heils zijn ‘soepbus’ voor de Jongerenkerk in hartje Venlo. Nog voor de bestelbus is gearriveerd, drommen dakloze arbeidsmigranten al samen tegenover de voormalige Minderbroederskerk uit 1617. Het gaat vooral om Polen, maar ook om inwoners uit
